Tekstverwerking onder Linux

Inleiding

Voor Linux zijn er uiteraard vele verschillende pakketten voor tekstverwerking. De bekende en vertrouwde programma's zoals WordPerfect 8.0, StarOffice (wat sterk op Microsoft Office lijkt) gaan allemaal uit van werken in een scherm dat zo dicht mogelijk het eindresultaat benadert. WYSIWYG -- What you see is what you get. Alle opmaakmogelijkheden zijn voorhanden in een oerwoud van menu's, knopjes, toolbars, rulers e.d.

Toch zijn deze programma's eigenlijk nog steeds typemachine-georiënteerd. Een nieuwe alinea begin je bijvoorbeeld met twee keer Enter. Zo ontstaat er een witregel, maar die hoge witregels zijn een lelijk gezicht. Bovendien, velen drukken overal te pas en te onpas op Enter, wat binnen alinea's een rafelig geheel geeft.

Voor het snel in elkaar draaien van een briefje of poster voor de vereniging zijn dit wel geschikte programma's. Wil je echter een groot document maken (artikel of boek) dan komen de beperkingen van deze programma's ongenadig aan het licht:

Het vergt discipline om de opmaak niet met de inhoud te vermengen, iets wat bij Word en consorten erg op de loer ligt (Tenzij je jezelf dwingt om alles met sjablonen te doen.)
Veel opmaak wordt al gedaan tijdens het typen, wat achteraf opmaken van een document bemoeilijkt. Wie wel eens met tabstops of het lineaal heeft geklungeld in Word weet hier alles van.
Bij grote documenten komt de stabiliteit van veel tekstverwerkers in het gedrang, vooral onder Windows ;-)

Tijd dus voor échte tekstverwerking!

"Batch Formatting" -- een nieuwe manier van werken

Een compleet andere manier van werken is "batch formatting". Hierbij wordt de tekst eenvoudig als platte tekst ingevoerd, en van eenvoudige structurerings (opmaak) commando's voorzien. In LaTeX begin je bijvoorbeeld een nieuw hoofdstuk met \chapter. Je hoeft je niet druk te maken over paginanummers, hoofdstuk- en sectie-nummers e.d. Je kunt je dus volledig op de inhoud van een document concentreren.

Wanneer de tekst moet worden afgedrukt, leest de formatter de tekst in, en geeft als resultaat een volledig opgemaakte, drukklare tekst. Normaal gesproken is dit PostScript, een geavanceerde printer-opmaak taal, die zo naar de printer maar ook naar de drukker kan worden gestuurd.

De voordelen van deze manier van werken zijn legio:

Iedereen kan de teksten lezen, zelfs met een simpele editor of mail-client
Zaken als spellingcontrole kunnen worden gebruikt zonder van een bepaald programma afhankelijk te zijn
Grotere productiviteit: In het begin moet je er aan wennen, maar al gauw werkt het sneller dan alles via vele lagen menus, tabbladen enzovoort te moeten doen. Bovendien zijn voor een goed gestructureerd document slechts een paar commando's nodig
Bestanden kunnen eenvoudig gecomprimeerd en versleuteld worden, ook weer onafhankelijk van speciale programma's
Met een paar simpele commando's aan het begin van een tekst kan de hele opmaak veranderd worden
Conversie van teksten naar andere formaten zoals HTML is een eenvoudige zaak. Vaak levert dit heel wat compactere dus snellere HTML op dan programma's als Word (hopeloos) en WordPerfect kunnen opleveren

In de volgende secties worden verschillende batch-formatters besproken. Ze zijn allemaal Open Source, en dus Vrij!

Lout -- Objectgeoriënteerd

Lout (http://snark.ptc.spbu.ru/~uwe/lout/) heeft een eenvoudige invoertaal, die werkt met objecten. Elk woord of alinea of plaatje - het zijn allemaal objecten (denk aan tekstkaders in bijv WordPerfect). Elk samenstel van objecten is weer een nieuw object.

Ok, een voorbeeld: In de volgende tekst staat een woord cursief:

In elke tekst komt wel eens een @I cursief woord voor.

Wat doet het lout-commando @I: het neemt het rechts gelegen object (in dit geval het woord "cursief") en zet dat - juist - cursief (I = Italics). Ander voorbeeld:

Bij werkelijk stabiele besturingssystemen als Linux
@FootNote {Linux is een gereserveerd handelsmerk van Linus Torvalds}
kun je dagen of zelfs maanden werken zonder crash.

@FootNote neemt weer het rechts gelegen object, in dit geval de zin Linux ... Torvalds, en zet dit als voetnoot onderaan de pagina. De accolades groeperen hier dus een object bestaande uit meerdere woorden.

Zowel lout als LaTeX hebben geavanceerde mogelijkheden voor wetenschappers: Een formule als:

wordt simpelweg ingevoerd als:

@Eq { big sum from i=0 to n r sup i = {r sup n+1 - 1} over r-1 }

Deze standaard formule taal werd overigens al in WP5.1 gebruikt. Op de homepage van Lout is verdere documentatie te downloaden, waaronder een duidelijke User Guide en natuurlijk het programma zelf!

Een diepgaande inleiding door Murray Adelman over het gebruik van Lout is te vinden in Linux Gazette: Markup languages and Lout.

L^AT_EX -- bekend en berucht

Homepage van L^AT_EX: http://www.tug.org/tetex/

LaTeX is oorspronkelijk ontwikkeld als een documentsysteem voor wetenschappelijke artikelen en boeken. Het bezit geavanceerde mogelijkheden voor formules, bibliografieën en registers, etc. Het is gebouwd als een macropakket bovenop TeX (spreek uit Tech), een pure formatteringstaal, ontworpen door Donald Knuth tussen 1978 en 1985, die slechts kortgeleden versie 1.0 bereikte (1.0 staat in Unix-kringen voor bug-free, compleet, áf, in tegenstelling tot andere firma's, ik bedoel: versie 2000 bug-free?). LaTeX biedt commando's die de gebruiker de mogelijkheid bieden zijn tekst eenvoudig te structureren. LaTeX is op veel universiteiten nog steeds de verplichte tekstverwerker. Het is sinds zijn ontstaan (jaren '90) enorm ontwikkeld en uitgebreid.

LaTeX commando's beginnen met een backslash \. De manier waarop je ze in een document opneemt doet wel denken aan het onderwaterscherm van WordPerfect. Een voorbeeld van een latex document:

\documentclass{article}
\begin{document}
Dit is een Latex-document. Latex is een
professioneel zetsysteem om de volgende redenen:
\begin{enumerate}
\item Het is eenvoudig te leren
\item De output is ronduit professioneel en goed ogend.
\end{enumerate}
\end{document}

Zet dit bestand om naar een dvi bestand (DeVice Independent) met:

latex tekst.tex

Op de harde schijf staat nu een bestand tekst.dvi. Dit kun je printen met lpr tekst.dvi, bekijken met xdvi tekst.dvi, of omzetten naar PostScript met dvips -nP tekst.dvi > tekst.ps.

Met behulp van de utility latex2html kan een latex-boek worden omgezet naar een reeks HTML bestanden voor eenvoudige toegang van documenten via internet.

Wanneer je de mogelijkheden van LaTeX ten volle wilt benutten is een goed boek wel noodzakelijk, bijvoorbeeld "A Guide to LaTeX" van Helmut Kopka en Patrick W. Daly, uitgegeven door Addison Wesley. Zie hier voor een recensie van Tim Hemel over dit boek: NLO Boek: A Guide to LaTeX, Third Edition.

Meer informatie:

Piet van Oostrum heeft op zijn website een Nederlandstalige handleiding voor Latex staan.
De Nederlandstalige TeX gebruikersgroep: http://www.ntg.nl
Goede LaTeX introductie door Gene Wilburn: Linux for Newbies: Document Processing.
De unix cursus van de KU Nijmegen fac. Wiskunde bevat een sectie over het gebruik van TeX en LaTeX.
http://theory.uwinnipeg.ca/localfiles/infofiles/teTeX/
Foldoc Computing Dictionary over LaTeX.

Zeer uitgebreide Latex commando's hulp:

Help on LaTeX: http://www-itp.unibe.ch/latex-help/

Informatie over conversie van documenten van andere tekstverwerkers van en naar LaTeX:

Converters between LaTeX and PC Textprocessors by Wilfried Hennings.

LyX -- What you see is what you MEAN

Homepage van LyX: http://www.lyx.org/

LyX is een gebruiksvriendelijke tekstverwerker met een eenvoudige maar krachtige gebruikersinterface, die voor het zetwerk op LaTeX stoelt. LyX is nog volop in ontwikkeling, maar allang (sinds versie 0.12) rots-stabiel en volledig bruikbaar. Net als LaTeX zit ook LyX bij de meeste Linux-distributies.

LyX benadert tekstverwerking anders dan traditionele tekstverwerkers. Alle opmaak gebeurt met functie-aanduidingen zoals Sectie, Titel, Quote. Hoe die worden weergegeven hangt weer af van sjablonen. Met LyX kun je eenvoudig standaardbrieven maken en je eigen huisstijl. Hoe dat in zijn werk gaat, hoop ik hier binnenkort verder uit de doeken te doen.

Maar bij het programma zit zeer veel documentatie (onder Help), dus de meeste zaken worden snel duidelijk. Bezoek de homepage! Andere sites over LyX:

LyX Quickstart uit het Linux Productivity Magazine van TroubleShooters.com.
Uitgebreide Lyx Tips van Herbert Voss.
Learning the Ways of LyX, een knalgoed artikel van Brian Profitt.

GV -- GhostView, bekijk het maar!

Homepage van GV: http://wwwthep.physik.uni-mainz.de/~plass/gv/

GV is afgeleid van GhostView, en is een handig programma om PostScript bestanden mee te bekijken. GhostScript (gs) is een programma dat PostScript bestanden kan omzetten in elk ander (print of beeldscherm) formaat, zodat ook niet-PostScript printers deze kunnen afdrukken. Het programma is bij de meeste Linux-distributies aanwezig.

© 2002 Wilbert Berendsen. Deze tekst is beschikbaar onder de GNU Free Documentation License.
Eerste versie: april 2000
Laatste update: vr nov 5 13:45:21 CET 2004